kinderneurologie
Wat is tetanus?
Tetanus is een infectieziekte die veroorzaakt wordt door gifstoffen van een bepaald type bacterie die clostridium tetani wordt genoemd en die zorgt voor het ontstaan van ernstige spierkrampen in het lichaam.
Hoe wordt tetanus ook wel genoemd?
Tetanus komt van het Griekse woord tetanos wat stijfkramp betekent.
Wondkramp
Tetanus wordt ook wel wondkramp genoemd. De ziekte ontstaat vaak doordat straatvuil met daarin de tetanusbacterie via een wond in het lichaam terecht komt. Als gevolg van schadelijke stoffen die deze bacterie aanmaakt ontstaat een spierkramp in verschillende spieren van het lichaam.
Hoe vaak komt tetanus voor bij kinderen?
Tetanus komt dankzij het rijksvaccinatieprogramma zelden meer voor in Nederland. Jaarlijks krijgen één tot twee personen in Nederland tetanus.
Bij wie komt tetanus voor?
Tetanus kan op elke leeftijd voorkomen, zowel bij kinderen als bij volwassenen. Tetanus komt in Nederland vooral voor bij mensen die geboren zijn voor 1950, bij mensen die niet deelnemen aan het rijksvaccinatieprogramma of bij mensen die afkomstig zijn uit een land waar zij rijksvaccinatieprogramma tegen tetanus bestaat.
Zowel jongens/mannen als meisjes/vrouwen, kunnen tetanus krijgen.
Wat is de oorzaak van het ontstaan van tetanus?
Bacteriën in wond
Tetanus ontstaat doordat straatvuil of mest van dieren met daarin de tetanusbacterie in een wond in het lichaam terecht komt.
Toxine
De tetanusbacterie maakt bepaalde giftige stoffen aan die tetanustoxinen worden genoemd. De tetanusbacterie maakt deze toxinen vooral aan wanneer er weinig zuurstof in de omgeving van de bacterie beschikbaar is. Het tetanustoxine wordt ook wel tetanospasmine genoemd.
Verspreiding via het bloed
Het gevormde toxine kan zich via het bloed verspreiden naar andere delen van het lichaam.
Zenuwstelsel
Via een zenuw bereikt het toxine het ruggenmerg en de hersenstam. Het toxine heeft voorkeur voor een bepaald type zenuwcel, een interneuron genoemd. Het toxine zorgt er voor dat dit interneuron geen signalen meer door kan geven aan andere zenuwcellen. Het interneuron remt normaal gesproken andere zenuwcellen waaronder de motore voorhoorncel af, zodat deze niet te hard gaan werken. In geval van tetanus lukt dit niet, waardoor de motore voorhoorncel voortdurend een signaal afgeeft aan de spieren. De spieren spannen als gevolg hiervan voortdurend aan wat zorgt voor de symptomen van tetanus.
Autonome zenuwstelsel
De interneuronen spelen ook een belangrijke rol bij het regelen van het zogenaamde autonome zenuwstelsel. Dit is het deel van het zenuwstelsel wat allerlei automatische functies zoals de functie van het hart en de bloeddruk regelt. Door tetanus kunnen deze functies ook ontregelt raken.
Incubatietijd
De tijd tussen besmetting met de bacterie en het ontstaan van de eerste klachten varieert meestal tussen 3 en 21 dagen. Dit hangt ook sterk samen met de plaats van de wond. Bij een wond op de hand of voet doet het toxine er veel langer over om het ruggenmerg te bereiken, dan bij een wond op het hoofd of in de nek.
Wat zijn de symptomen tetanus?
Variatie
De hoeveelheid en de ernst van de klachten die verschillende kinderen of volwassenen met tetanus hebben kan erg variëren. Dit hangt ook samen met de plaats van de wond en de grootte van de wond. Hele jonge kinderen en oudere volwassenen hebben een grotere kans om meer en ernstigere symptomen te krijgen dan oudere kinderen en jong volwassenen.
Klachtenvrije periode
Kinderen en volwassenen krijgen niet meteen na besmetting met de tetanusbacterie klachten. Vaak zitten er enkele dagen tot drie weken, gemiddeld 8 dagen, tussen de besmetting en het ontstaan van de klachten. Deze periode wordt incubatietijd genoemd. Bij baby's is de incubatietijd korter, vaak 1 tot 2 dagen.
Hoofdpijn
Een van de eerste klachten van tetanus is vaak hoofdpijn. Het gaat om een zwaar gevoel in het hele hoofd.
Pijn in de kaken
Vaak ontstaat na de hoofdpijn al snel pijn en stijfheid in de kaakspieren. Kinderen en volwassenen kunnen hun mond niet meer goed open doen. Dit wordt een kaakklem genoemd. Eten en drinken wordt erg moeilijk. Er bestaat risico op verslikken als gevolg van deze kaakklem, waardoor er voeding in de longen kan komen en er risico op het ontstaan van een longontsteking ontstaat.
Stijfheid rondom de wond
Ook kan er stijfheid van de spieren rondom de wond ontstaan. De spieren kunnen niet goed bewogen worden en voelen hard en pijnlijk aan.
Algehele spierstijfheid
Wanneer de ziekte toeneemt, kunnen geleidelijk aan alle spieren in het lichaam gaan verkrampen. De spieren van de nek en de rug worden stijf waardoor een kind of volwassene niet meer zelf kan gaan zitten. De nek en de rug worden achterovergebogen, dit wordt een opistotonus genoemd. De buik kan plankhard aanvoelen. De spieren van de armen en benen worden stijf en kunnen niet meer goed gebogen of gestrekt worden. Ook de spieren van het gezicht kunnen gaan verkrampen, waardoor een typische gezichtsuitdrukking ontstaat, die risus sardonicus wordt genoemd.
Pijn
Het verkrampen van de spieren is pijnlijk en vermoeiend. Bewegen van de spieren, aanraken van de huid, onverwachte geluiden of koude kunnen zorgen voor toename van verkramping met nog meer pijnklachten.
Normaal bewustzijn
Jongeren en volwassenen met tetanus zijn normaal bij bewustzijn, weten goed waar ze zijn en wie anderen om hen heen zijn.
Risico op botbreuk
De continu verkrampte spieren kunnen zulke krachten uitoefenen op het bot, dat er een risico bestaat op het ontstaan van een botbreuk. Vaak gaat het om een breuk van een bot in de arm, een been of een wervel in de rug.
Problemen met ademhalen
Ook de spieren rondom de luchtpijp kunnen gaan verkrampen, waardoor problemen met ademhalen kunnen ontstaan. Dit probleem wordt laryngospasme genoemd.
Stijging lichaamstemperatuur
Door het continu aanspannen van de spieren, komt veel warmte vrij waardoor de lichaamstemperatuur kan gaan stijgen.
Zweten
Kinderen en volwassenen met tetanus moeten vaak meer zweten dan gebruikelijk.
Hoge bloeddruk
Als gevolg van tetanus kan de bloeddruk hoog worden.
Hartritmestoornissen
Een deel van de kinderen en volwassenen krijgt hartritmestoornissen als gevolg van tetanus.
Baby’s
Tetanus kan ook voorkomen bij baby’s wanneer de navel niet hygiënisch is afgenaveld. Baby’s met tetanus huilen veel, hebben problemen drinken en liggen overstrekt in bed. Op het gezicht kunnen bijzondere grimassende bewegingen zichtbaar zijn.
Hoe wordt de diagnose tetanus gesteld?
Verhaal en onderzoek
Op grond van het verhaal van een kind of volwassenen die een verwonding in toenemende mate last krijgt van verkramping van de spieren van de kaak, het gezicht, de nek en de rugspieren kan de diagnose tetanus worden gesteld. Andere aandoeningen die op tetanus kunnen lijken zijn een hersenvliesontsteking, een abces in de keel (retrofaryngeaal abces), stiff person syndroom, dystonie of functionele klachten.
Wondkweek
Materiaal uit de wond kan gekweekt worden en hierin kan de tetanusbacterie bij een op de drie tot vijf mensen worden aangetoond.
Bloedonderzoek
In het bloed kunnen bij mensen die nooit gevaccineerd na twee weken antistoffen tegen tetanus worden aangetoond.
Hoe wordt tetanus behandeld?
Wond schoonmaken
Het is belangrijk om de wond waarin de tetanus bacterie terecht is gekomen goed schoon te maken met behulp van NaCl 0,9% spoelingen. Eventueel moet dood weefsel door een arts worden verwijderd. De wond wordt vervolgens open gelaten zodat er voldoende zuurstof bij de wond kan komen.
Tetanusimmuunglobuline
Door het geven van tetanusimmuunglobuline via een injectie in verschillende spieren of via een infuus gedurende twee dagen kunnen toxinen die in het bloed aanwezig zijn, onschadelijk worden gemaakt. Het kan overwogen om dit tetanusimmuunglobuline ook rondom de wond te spuiten. Soms is het ook nodig om dit medicijn door middel van een ruggenprik toe te dienen om het zo ook goed in het zenuwstelsel terecht te laten komen. Dit wordt alleen in geval van een ernstige vorm van tetanus gedaan.
Vaccinatie
Het doormaken van tetanus beschermt niet tegen het nog een keer kunnen doormaken van tetanus. Om nogmaals het krijgen van tetanus te voorkomen, is vaccinatie tegen tetanus nodig.
Spierverslappers
Met behulp van medicijnen zoals diazepam of midazolam wordt geprobeerd de spieren te laten ontspannen. Ook kan het medicijn dantroleen goed effect hebben. Soms helpen deze medicijnen onvoldoende en moeten narcosemiddelen zoals rocuronium of pancuronium gebruikt worden. De spierverslappers zorgen er ook voor dat de spierpijn als gevolg van de spierkramp minder wordt.
Pijnstilling
Naast spierverslappers kunnen pijnstillers nodig zijn om de pijn als gevolg van spierkramp te verminderen.
Verhoogde bloeddruk
Het medicijn magnesiumsulfaat kan helpen om een te sterk verhoogde bloeddruk te normaliseren. Andere medicijnen die kunnen helpen om een verhoogde bloeddruk te verlagen zijn labetolol, clonidine en morfine.
Antibiotica
Antibiotica hebben waarschijnlijk weinig effect op het beloop van de aandoening tetanus. Soms wordt toch het antibioticum metronidazol gegeven gedurende 7 tot 10 dagen.
Ondersteuning lichaamsfuncties
Het is belangrijk om verschillende lichaamsfuncties die ontregeld kunnen worden door het krijgen van tetanus te ondersteunen. Zo kan vocht via een infuus worden toegediend en kunnen medicijnen nodig zijn om de bloeddruk normaal te houden of om hartritmestoornissen te voorkomen. Soms is het nodig tijdelijk de ademhaling te ondersteunen met behulp van een beademingsapparaat.
Meldingsplicht
Het is verplicht om een patiënt met tetanus te melden bij de GGD binnen een werkdag.
Begeleiding
Het doormaken van tetanus is vaak een beangstigende ervaring voor kind, ouders en andere leden uit gezin of familie. Het helpt om er samen over te praten. Een maatschappelijk werkende of een psycholoog kunnen kind en ouders helpen om het hebben (gehad) van deze ziekte een plaats te geven in het dagelijks leven.
Contact met andere ouders
Door het plaatsen van een oproep op het forum van deze site kunt u proberen in contact komen met anderen die ook te maken hebben gehad met tetanus.
-preventie-
Vaccinatie
In het rijksvaccinatieprogramma krijgen kinderen tetanusvaccinatie op de leeftijd van 2,3,4 en 11 maanden en 4 en 9 jaar. Hiermee zijn kinderen in elk geval tot hun 20e levensjaar beschermd tegen tetanus. Wanneer volwassenen een wond hebben met risico op het ontstaan van tetanus, dan krijgen zij nogmaals een tetanusvaccinatie waarmee zij weer 10 jaar beschermd zijn tegen tetanus.
Goed schoonmaken van een wond
Ook is het belangrijk om een wond die ontstaat door werken in de tuin goed schoon te spoelen onder ruim stromend water om zo eventuele bacteriën uit de wond te spoelen. Het helpt om de wond goed te laten drogen aan de lucht en de wond niet af te dekken.
Wat betekent het hebben van tetanus voor de toekomst?
Genezen
Een groot deel van de kinderen en jongeren die tetanus krijgt in Nederland, herstelt weer van het doormaken van tetanus. Het herstel kost vaak meerdere weken.
Overlijden
Helaas komen jaarlijks volwassenen en kinderen te overlijden aan tetanus. Dit komt vooral voor in landen waar de gezondheidszorg niet gemakkelijk beschikbaar is, zoals in Afrika.
Geen immuniteit
Kinderen of volwassenen die een keer tetanus hebben doorgemaakt kunnen deze ziekte nog een keer krijgen. Daarom is na het doormaken van tetanus vaccinatie nodig om te voorkomen dat het kind of de volwassene nog een keer tetanus doormaakt.
Hebben broertjes of zusjes een verhoogde kans om tetanus te krijgen?
Tetanus is niet van mens tot mens overdraagbaar. Broertjes of zusjes kunnen alleen zelf ook tetanus krijgen wanneer zij zelf ook een wond hebben waarin straatvuil of mest van dieren terecht is gekomen.
Wilt u dit document printen dan kunt u hier een pdf-versie downloaden.
Wilt u ook uw verhaal kwijt, dat kan: verhalen kunnen gemaild worden via info@kinderneurologie.eu en zullen daarna zo spoedig mogelijk op de site worden geplaatst. Voor meer informatie zie hier.
Heeft u foto's die bepaalde kenmerken van deze aandoening duidelijk maken en die hier op de website mogen worden geplaatst, dan vernemen wij dit graag.
Links
www.rivm.nl
(Rijksinstituut voor volksgezondheid en milieu)
Referenties
Laatst bijgewerkt: 30 maart 2020
Auteur: JH Schieving
Heeft uw kind nog andere symptomen, laat het ons weten.