kinderneurologie
Wat is DYT-19?
DYT-19 is een aangeboren aandoening waarbij kinderen last krijgen aanvallen van afwijkende stand van hoofd, nek en armen als gevolg van een bewegingsstoornis die dystonie wordt genoemd in combinatie met bewegingsonrust die chorea wordt genoemd.
Hoe wordt DYT-19 ook wel genoemd?
DYT is de afkorting voor de bewegingsstoornis die dystonie wordt genoemd. Er bestaan veel verschillende vormen van dystonie die worden veroorzaakt door een foutje in het erfelijk materiaal. Deze verschillende vormen hebben allemaal een nummer gekregen. DYT-19 heeft nummer 19 gekregen.
Episodische kinesiogene dyskinesie type 2
Een andere naam die ook voor DYT-19 wordt gebruikt is episodische kinesiogene dyskinesie type 2. Het woordt episodisch geeft aan dat kinderen met deze aandoening aanvallen hebben waarin zij onbedoeld allerlei extra bewegingen maken. Deze extra bewegingen worden ook wel dyskinesie genoemd. De bewegingen worden vaak uitgelokt door het plotseling in bewegingen komen, zoals opstaan of schrikken. Dit wordt bedoeld met de term kinesiogeen. Er zijn meerdere fouten in het DNA bekend die in staat zijn om deze aandoening te veroorzaken. Deze vorm heeft de toevoeging type gekregen. Episodische kinesiogenen dyskinesie type 2 wordt ook wel afgekort met de letters EKD2.
Episodische kinesiogene dyskinesie type 1 wordt veroorzaakt door een andere fout in het DNA van chromosoom 16, het zogenaamde PRRT2-gen. Er wordt gedacht dat type 2 een andere aandoening is dan type 1. Over type 1 is wel veel meer informatie bekend dan over type 2.
Hoe vaak DYT-19 voor?
DYT-19 is een zeldzame ziekte. Het is niet goed bekend hoe vaak deze aandoening bij kinderen voorkomt. Waarschijnlijk is ook bij een deel van de kinderen die deze aandoening heeft de juiste diagnose nooit gesteld.
Bij wie komt DYT-19 voor?
De eerste klachten van DYT-19 ontstaan meestal op de kinderleeftijd of tienerleeftijd.
Zowel jongens als meisjes kunnen DYT-19 krijgen. DYT19 komt bijna twee keer zo vaak voor bij jongens als bij meisjes. De reden hiervan is niet bekend.
Wat is de oorzaak van DYT-19?
Fout in erfelijk materiaal
DYT-19 wordt veroorzaakt door een foutje in het erfelijk materiaal van het 16e chromosoom. De plaats van deze fout wordt het EKD2-gen genoemd. Waar dit EKD2-gen precies ligt, is niet goed bekend. Het ligt ergens op het 16e chromosoom tussen 16q13 en 16q22.1.
Autosomaal dominant
DYT-19 is een zogenaamd autosomaal dominant overervend syndroom. Dit houdt in dat een fout op één van de twee chromosomen 16 op de plaats van het EKD2-gen al zorgt voor het ontstaan van klachten. Dit in tegenstelling tot een zogenaamd autosomaal recessieve aandoening, hierbij kinderen pas klachten wanneer beide chromosomen op dezelfde plaats een fout bevatten.
Bij het kind zelf ontstaan
Bij een groot deel van de kinderen met DYT-19 is de fout in het EKD2-gen bij het kind zelf ontstaan. De ouders hebben dan zelf geen DYT-19. Dit wordt ook wel de novo genoemd, wat nieuw ontstaan betekend.
Overgeërfd van een ouder
Een deel van de kinderen heeft de fout in het erfelijk materiaal geërfd van een van de ouders die zelf ook een fout in het EKD2-gen heeft. Soms blijkt de ouder zelf ook klachten te hebben, maar het kan ook zijn dat de ouder zelf geen klachten heeft.
Verminderde penetrantie
Niet ieder kind of iedere volwassene met een foutje in het EKD2-gen blijkt ooit tijdens het leven klachten te krijgen. Bij een deel van de mensen met een foutje in het EKD2-gen ontstaan nooit klachten. Hoe dit precies komt is niet goed bekend. Het niet ontstaan van klachten ondanks de aanwezigheid van een foutje in het DNA wordt verminderde penetrantie genoemd.
Afwijkend eiwit
Waarschijnlijk wordt als gevolg van een fout op chromosoom 16 een bepaald eiwit niet goed aangemaakt. Om welk eiwit het precies gaat is nog niet bekend. Waarschijnlijk speelt dit eiwit net als bij EKD type 1 een belangrijke rol in de zogenaamde basale kernen in de hersenen.
Wat zijn de verschijnselen van DYT-19?
Variatie
Er bestaat een grote variatie tussen het voorkomen van symptomen en de ernst van de symptomen bij verschillende kinderen met DYT-19. Sommige kinderen hebben erg weinig klachten, andere kinderen en volwassenen hebben veel klachten.
Het valt niet goed te voorspellen welke kinderen of volwassenen weinig klachten hebben en welke kinderen of volwassenen veel klachten zullen krijgen. Wel geldt dat kinderen die op jonge leeftijd klachten krijgen, vaak meer en heviger klachten hebben dan kinderen die pas op latere leeftijd hun eerste klachten krijgen.
Aanvallen
Kinderen met DYT-19 hebben vaak aanvallen waarin zij plosteling ongewilde bewegingen gaan maken. De bewegingen die zij dan maken worden dystonie of chorea genoemd. Deze aanvallen duren vaak enkele minuten en verdwijnen dan weer spontssn. Kinderen kunnen een tot meerdere aanvallen per dag hebben. Er zijn kinderen die twintig aanvallen van deze onbedoelde bewegingen per dag hebben. De aanvallen worden vaak uitgelokt door plotselinge bewegingen zoals opstaan na langere tijd zitten of liggen of schrikken. Ook kunnen stress en spanning zorgen voor toename van aanvallen.
Aura
Oudere kinderen kunnen aangeven dat zij een aanval voelen aankomen, omdat zij een vreemd gevoel ervaren in hun lichaam. Dit vreemde gevoel wordt ook wel aura genoemd.
Dystonie
Dystonie is een afwijkende stand van een lichaamsdeel doordat strekkers en buigers tegelijkertijd onbedoeld aanspannen. Hierdoor gaat het lichaamsdeel onbedoeld in een afwijkende stand staan. Een arm of een been of de nek staat in een vreemde stand, waardoor het kind deze arm of dit been niet goed kan bewegen. Deze vreemde stand houdt enige tijd aan en verdwijnt dan weer.
Chorea
Tijdens de aanvallen kan ook chorea ontstaan. Chorea is een schokkerige, onrustige beweging van een lichaamsdeel. Het lichaamdeel lijkt wel onbedoeld te dansen. Kinderen hebben hier geen controle over. Door de onrustige bewegingen kunnen kinderen iets omstoten of uitschieten.
Myoclonieën
Kleine schokjes in de schouders, romp of in de armen kunnen ook voorkomen bij kinderen met DYT-19. Deze schokjes worden myoclonieën genoemd. Door deze schokjes kunnen kinderen onbedoeld iets omstoten. Hevige schokken kunnen maken dat kinderen moeten vallen.
Ontwikkeling
Kinderen met DYT-19 hebben door de dystonie meer moeite om zich te ontwikkelen. Wanneer de dystonie al op jonge leeftijd ontstaat, zorgt dit er vaak voor dat kinderen moeite hebben met leren staan en lopen. Bij kinderen die pas op latere leeftijd hun eerste klachten krijgen, is dit niet het geval. Het aanleren van fijn motorische taken zoals schrijven, tekenen en knippen is lastig voor kinderen met DYT-19. De aanvallen van dystonie en chorea kunnen deze taken moeilijk maken.
Problemen met leren
Naast de problemen met de ontwikkeling, kunnen ook problemen met leren voorkomen bij kinderen met DYT-19.
Hoe wordt de diagnose DYT-19 gesteld?
Verhaal en onderzoek
Op grond van het verhaal van het kind of een volwassene waarbij de spieren van voet of been en later ook andere lichaamsdelen onbedoeld in een afwijkende stand gaan staan kan de diagnose dystonie worden vermoed. Er bestaan veel verschillende oorzaken voor het ontstaan van dystonie, aanvullend onderzoek zal nodig zijn om de juiste oorzaak te achterhalen.
DNA-onderzoek
Door middel van bloedonderzoek kan in het DNA gekeken worden of er sprake is van een fout in het DNA. Omdat nog niet precies bekend is waar de fout op chromosoom 16 ligt, is het nog niet mogelijk om met DNA onderzoek de diagnose DYT-19 te stellen. Er kan gedacht worden aan DYT-19 bij kinderen die een stukje van chromosoom 16 missen tussen 16q13 en 16q22.1
Bloedonderzoek
Bij DYT-19 worden geen afwijkingen gevonden bij routine bloedonderzoek. Bloedonderzoek is dan ook bedoeld om andere oorzaken voor de dystonie uit te sluiten.
MRI scan van de hersenen
Dystonie wordt veroorzaakt door een verkeerde aansturing van de spieren vanuit bepaalde gebieden in de hersenen. Deze gebieden in de hersenen kunnen afgebeeld worden door middel van een MRI scan. Bij DYT-19 worden geen bijzondereheden op de MRI van de hersenen gezien.
Hoe wordt DYT-19 behandeld?
Geen genezing
Er bestaat geen behandeling die DYT-19 kan genezen. De behandeling is er op gericht om de symptomen zo veel mogelijk te onderdrukken en zo goed mogelijk kunnen om te gaan met de symptomen.
Sensory trick
Bij veel kinderen of volwassenen verdwijnt de DYT-19 door aanraken van het lichaamsdeel waar de dystonie in aanwezig is. Dit wordt ook wel een sensory trick genoemd: een trucje waardoor aanraking zorgt voor het verminderen van de dystone stand. Per kind of volwassene zal gekeken moeten worden welk trucje werkt.
Tegenbeweging
Ook kan het maken van een tegenbeweging helpen om de aanval van dystonie te doorbreken. Wanneer de dystonie de arm wil strekken, dan kan het helpen om de arm te buigen. Ook de gedachte om de arm te gaan buigen kan al helpen om de dystonie te verminderen.
Medicijnen
Bepaalde medicijnen zijn in staat om de aanvallen van dystonie te verminderen. Het gaat om medicijnen die normaal gesproken gebruikt worden voor de behandeling van epilepsie. Medicijnen die hiervoor in aanmerking komen zijn carbamazepine, oxcarbazepine,levetiracetam, fenytoine, lamotrigine, gabapentine of ethosuximide. Per kind zullen de voordelen van het gebruik van deze medicijnen moeten worden afgewogen tegen de bijwerkingen die deze medicijnen kunnen geven.
Fysiotherapie
Met behulp van fysiotherapie kan geprobeerd worden om de spieren in een zo goed mogelijk conditie te houden en kunnen bewegingen aangeleerd worden om de dystonie te verminderen.
Begeleiding
Een maatschappelijk werkende of een psycholoog kan kinderen en hun ouders begeleiden in het omgaan met de gevolgen van het hebben van DYT-19.
Contact met andere ouders
Door het plaatsen van een oproep op het forum van deze site kunt u in contact komen met andere jongeren en hun ouders die ook DYT-19 hebben.
Via de dystonievereniging zowel in Nederland als in België kan er contact gelegd worden met lotgenoten.
Wat betekent DYT-19 voor de toekomst?
Afname klachten
Bij een groot deel van de mensen die tot nu toe bekend zijn met DYT-19 namen de aanvallen van dystonie en chorea af op de volwassen leeftijd.
Weinig over bekend
DYT-19 is een zeldzame ziekte, waar weinig over bekend is.
Levensverwachting
Er zijn geen redenen om aan te nemen dat kinderen met DYT-19 een andere levensverwachting hebben dan kinderen zonder deze aandoening.
Kinderen
Volwassenen met DYT-19 kunnen kinderen krijgen. Deze kinderen hebben 50% kan om ook een fout in EKD2-gen te krijgen. Niet ieder kind met een fout krijgt ook daadwerkelijk klachten. De mate waarin kinderen met een fout klachten krijgen kan even erg, erger of minder erg zijn dan de klachten die de ouder heeft. Dit valt van te voren niet goed te voorspellen.
Hebben broertjes en zusjes ook een vergrote kans om DYT-19 te krijgen?
Erfelijk aandoening
DYT-19 is een erfelijke aandoening, het blijkt dat de fout in het DNA van vaak van generatie op generatie wordt doorgegeven.
Wanneer een van de ouders zelf ook DYT-19, dan hebben broertjes en zusjes tot 50% kans om zelf ook een fout in het EKD2-gen te krijgen. Niet alle kinderen met een fout krijgen daadwerkelijk klachten.
Wanneer de fout in het EKD2-gen bij het kind zelf ontstaan is, dan is de kans heel klein dat broertjes en zusjes ook DYT-19 zullen krijgen. Dit kan alleen wanneer de fout bij een van de ouders in de zaadcel of in de eicel aanwezig is en niet in de rest van de lichaamscellen. De kans hierop is klein 1-2%. Een klinisch geneticus kan hier meer informatie over geven.
Prenatale diagnostiek
Het is mogelijk om tijdens een volgende zwangerschap te onderzoeken of dit kindje ook een stuk van chromosoom 16 mist als dit de oorzaak is van het ontstaan van DYT-19. Hiervoor is het nodig om een vlokkentest of een vruchtwaterpunctie te doen. Wanneer er een fout gevonden wordt, dan valt niet te voorspellen of dit kindje hier ook daadwerkelijk last van gaat krijgen. Ook valt niet te voorspellen hoeveel klachten het kind hiervan zal krijgen. Beide ingrepen hebben een klein risico op het ontstaan van een miskraam (0,5% bij de vlokkentest en 0,3% bij de vruchtwaterpunctie).
Wilt u dit document printen dan kunt u hier een pdf-versie downloaden.
Wilt u ook uw verhaal kwijt, dat kan: verhalen kunnen gemaild worden via info@kinderneurologie.eu en zullen daarna zo spoedig mogelijk op de site worden geplaatst. Voor meer informatie zie hier.
Heeft u foto's die bepaalde kenmerken van deze aandoening duidelijk maken en die hier op de website mogen worden geplaatst, dan vernemen wij dit graag.
Links en verwijzingen
www.dystonievereniging.nl
(Dystonie vereniging Nederland)
www.dystonie.be
(Dystonie vereniging Belgie)
Referenties
1. A second paroxysmal kinesigenic choreoathetosis locus (EKD2) mapping on 16q13-q22.1 indicates a family of genes which give rise to paroxysmal disorders on human chromosome 16. Valente EM, Spacey SD, Wali GM, Bhatia KP, Dixon PH, Wood NW, Davis MB. Brain. 2000;123:2040-5.
2. Genetic and clinical heterogeneity in paroxysmal kinesigenic dyskinesia: evidence for a third EKD gene. Spacey SD, Valente EM, Wali GM, Warner TT, Jarman PR, Schapira AH, Dixon PH, Davis MB, Bhatia KP, Wood NW. Mov Disord. 2002;17:717-25.
3. Genetics of dystonia. Fuchs T, Ozelius LJ. Semin Neurol. 2011;31:441-8
4. Paroxysmal Dyskinesia in Children: from Genes to the Clinic. Kim SY, Lee JS, Kim WJ, Kim H, Choi SA, Lim BC, Kim KJ, Chae JH. J Clin Neurol. 2018;14:492-497
5. Paroxysmal movement disorders: Recent advances and proposal of a classification system. Zhang XJ, Xu ZY, Wu YC, Tan EK. Parkinsonism Relat Disord. 2019;59:131-139.
Laatst bijgewerkt 12 augustus 2019
Auteur: J.H. Schieving
Heeft uw kind nog andere symptomen, laat het ons weten.