kinderneurologie
Wat zijn wintertenen?
Wintertenen is de naam voor een aandoening waarbij kinderen en volwassenen in periodes met koude last krijgen van een rood/blauwe verkleuring van de tenen die vaak pijnlijk en jeukerig aanvoelen.
Hoe worden wintertenen ook wel genoemd?
Wintertenen wordt zo genoemd omdat ze vaak voorkomen in de winter, de periode waarin het buiten het koudst is. Het zelfde probleem kan ook aan de handen voorkomen en dan wordt ook wel gesproken van winterhanden.
Het medische woord voor wintertenen pernio, perniones of erythema perniones gebruikt.
Hoe vaak komen wintertenen voor?
Wintertenen komen vaak voor, hoe vaak is niet precies bekend omdat veel mensen niet met deze klachten naar een dokter toe gaan. Wanneer gekeken wordt hoe vaak de huisarts de diagnose wintertenen stelt dan is dat iets minder vaak dan bij één op de 1000 mensen. Waarschijnlijk is dat maar een heel klein deel van de mensen die ooit wintertenen heeft gehad. Geschat wordt dat één op de tien mensen ooit een keer last heeft gehad van wintertenen.
Bij wie komen wintertenen voor?
Wintertenen komen vaker op volwassen leeftijd dan op kinderleeftijd voor, maar kunnen zeker op kinderleeftijd voorkomen.
Zowel jongens als meisjes kunnen wintertenen krijgen. Op volwassen leeftijd hebben vrouwen er vaker last van dan mannen.
Waar wordt door veroorzaakt?
Familiare aanleg
Vaak zijn er in families meerdere mensen die last hebben van wintertenen. Waarschijnlijk speelt een erfelijke factor een rol, maar welke factor dat is, is op dit moment nog niet bekend.
Probleem met de kleine bloedvaten
Wintertenen worden veroorzaakt doordat kleine aders in de tenen niet goed reageren op koude en op warmte. Ten tijde van koude moeten de bloedvaten vernauwen en ten tijde van warmte juist verwijden. Bij kinderen en volwassenen met wintertenen verloopt dit niet goed, de slagaders in de tenen reageren wel op de juiste manier, maar de aders reageren te laat of te traag. Hierdoor kan bloed wat aangevoerd worden door de slagaders niet afgevoerd worden via de ouders en ontstaat er een stuwmeertje aan zuurstofarm bloed in de kleine haarvaten die wijd open gaan staan. Dit zorgt voor de rood/blauwe kleur van de tenen.
Overgang van hevige koude naar warmte
Wintertenen ontstaan vaak wanneer een kind of een volwassene een tijd in een koude omgeving heeft verbleven, waarbij de voeten heel koud en vaak ook nat zijn geweest. De klachten ontstaan vaak wanneer kinderen of volwassenen vervolgens weer naar een warme omgeving (bijvoorbeeld binnenshuis) gaan en vooral wanneer kinderen en volwassenen hun koude voeten gaan opwarmen bij een kachel of verwarming. Deze overgang van heel koud naar heel warm kunnen de bloedvaten niet “bijbenen”.
Wintertenen ontstaan gemakkelijker in een koude natte omgeving dan in een koude droge omgeving.
Ontsteking
Door de stuwing van bloed in de kleine haarvaten, kunnen de kleine haarvaten beschadigd raken. Het lichaam probeert dit te herstellen door ontstekingscellen naar de kleine haarvaten toe te sturen. Op deze manier ontstaat een ontsteking van de kleine haarvaten. Door deze ontsteking kunnen de kleine haarvaten nog slechter reageren op veranderingen van de temperatuur van de omgeving. Zo kan een vicieuze cirkel ontstaan.
Problemen met de bloedvaten
Wintertenen komen vaker voor bij kinderen en volwassenen die al bekend waren met een aandoening van de bloedvaten. Wintertenen komen vaker voor bij aandoeningen zoals het fenomeen van Raynaud, veneuze insufficientie of bij volwassenen met aderverkalking in de beenvaten.
Auto-immuunziekte
Bij kinderen en volwassenen met een auto-immuunziekte komen ontstekingen voor op verschillende plaatsen in het lichaam. Bij bepaalde auto-immuunaandoeningen (bijvoorbeeld SLE, sarcoidose, reumatoïde artritis) kunnen ook ontstekingen voorkomen in de bloedvaten. Dit wordt een vasculitis genoemd. De bloedvaten reageren als gevolg van deze ontsteking ook trager dan gebruikelijk. Wanneer de bloedvaten van de voeten en de tenen ontstoken zijn, dan kunnen wintertenen ontstaan.
Aandoening van de zenuwen
Het open gaan staan en weer sluiten van de bloedvaten afhankelijk van de temperatuur van de omgeving wordt geregeld door de zenuwen in het lichaam. Wanneer kinderen of volwassene een aandoening hebben van de zenuwen, dan registeren deze zenuwen soms de temperatuur niet goed en sturen de zenuwen de bloedvaten niet goed aan. Ook hierdoor kunnen wintertenen ontstaan. Polyneuropathie of dunne vezelneuropathie zijn aandoeningen die dit probleem met de zenuwen geven.
Niet goed kunnen bewegen
Kinderen en volwassenen die hun benen niet goed zelf kunnen bewegen, hebben vaak een minder goed bloeddoorstroming in de benen. Door de zwaartekracht heeft het bloed van zich zelf al meer de neiging om zich in de voeten op te hopen. Kinderen en volwassenen die in een rolstoel zitten, hebben ook een vergrote kans om wintertenen te krijgen wanneer zij in de kou komen.
Zweetvoeten en handen
Kinderen en volwassenen die veel last hebben van zweetvoeten en zweethanden hebben gemakkelijker last van wintertenen dan kinderen en volwassenen die dat niet hebben. Dit komt omdat bij hen de voeten en de handen vaak nat zijn. Wintertenen ontstaan gemakkelijker bij koude in combinatie met een natte omgeving, dan bij koude in een droge omgeving.
Letsel van de voet
Na een kneuzing of breuk van de botjes van de tenen of de voet kunnen de bloedvaten ook minder goed reageren op veranderingen in warmte en koude. Kinderen en volwassenen die voorheen nooit last hadden van wintertenen kunnen dit door letsel van de voet krijgen.
Medicijnen
Bepaalde medicijnen kunnen ook maken dat de bloedvaten minder goed reageren op warmte en op koude. Een medicijn wat dit kan doen is propranolol. Bij kinderen met een ernstige vorm van migraine wordt dit medicijn gebruikt om nieuwe migraine aanvallen te voorkomen. Het medicijn kan ook gebruikt worden voor de behandeling van hoge bloeddruk of hartritme stoornissen.
Laag gewicht
Kinderen en volwassenen met een laag lichaamsgewicht zijn ook gevoeliger voor het krijgen van wintertenen. Op tienerleeftijd kan het hebben van de aandoening anorexia aanleiding zijn voor het ontstaan van wintertenen.
Dikker bloed
Wintertenen komen ook vaker voor bij kinderen en volwassenen die dikker bloed hebben wat trager door de bloedvaten heen stroomt. Dikker bloed kan ontstaan als gevolg van aandoening waarbij er meer rode of witte bloedcellen in het bloed aanwezig zijn, zoals bijvoorbeeld bij leukemie, cryoglobulinemie, polycytemia vera Vaak hebben kinderen en volwassenen die wintertenen hebben als gevolg van dikker bloed, ook dezelfde klachten zonder dat ze in de koude zijn geweest.
Wat zijn de symptomen van wintertenen?
Variatie
Er bestaat variatie in de ernst en de hoeveelheid klachten die verschillende kinderen en volwassenen met wintertenen hebben.
Rood/blauwe verkleuring van de tenen
De tenen zijn vaak aan de bovenkant (minder vaak aan de onderkant) rood, blauw verkleurd.
Zwelling
Vaak zijn de tenen en vingers ook gezwollen. Hierdoor kunnen de vingers en de tenen minder gemakkelijk bewogen worden en voelen ze stijf en stram aan.
Pijn
Kinderen en volwassenen hebben in deze tenen een vervelend pijnlijk, brandend, gloeiend, jeukerig gevoel. Dit vervelende gevoel neemt vaak toe wanneer kinderen en volwassenen in een warme omgeving komen.
Duur klachten
Wanneer wintertenen zijn ontstaan, houden kinderen en volwassen hier vaak enkele dagen tot enkele weken (1-3 weken) last van. Daarna verminderde de klachten vanzelf.
Blaren
Wanneer de wintertenen heel ernstig zijn, kunnen blaren op de tenen ontstaan. De huid op de blaar kan gemakkelijk kapot gaan. Er is dan een wondje op de teen. In dit wondje kan gemakkelijker een infectie ontstaan, hierdoor zullen de klachten van roodheid, pijn en zwelling toenemen.
Andere lichaamsdelen
Dezelfde problemen kunnen ook voorkomen in de vingers, handen, hielen/voeten, onderbenen, dijbenen, aan de punt van de neus of aan het oorlelletje.
Hoe wordt de diagnose wintertenen gesteld?
Verhaal en onderzoek
Op grond van het verhaal van een kind of een volwassene met roodblauw verkleurde tenen (of vingers, neuspunt of oorlel) die branderig, jeukerig en pijnlijk aanvoelen in de winterperiode kan de diagnose wintertenen worden gesteld. Er bestaat geen ander onderzoek om deze diagnose te bevestigen.
Onderliggende aandoening
Wanneer er naast wintertenen ook nog andere klachten bestaan die maken dat er gedacht wordt aan een onderliggende aandoening waarmee het kind of de volwassene nog niet bekend is, als aanleiding voor het ontstaan van wintertenen, dan kan gericht onderzoek naar die onderliggende aandoening nodig zijn.
Hoe worden wintertenen behandeld?
Voorkomen is het beste
De beste behandeling is het voorkomen van het ontstaan van wintertenen. Hiervoor kunnen de volgende maatregelen worden toegepast:
-warme droge kledingstukken-
Het beste is om te proberen te voorkomen dat wintertenen of winterhanden ontstaan. Dit kan door het dragen van droge warme sokken en waterdichte schoenen of laarzen aan de voeten en warme waterdichte handschoenen aan de handen. De oren kunnen beschermd worden met een droge sjaal, een muts of oorwarmers. De neuspunt kan ook beschermd worden met een dikke droge sjaal. Wanneer de kleding toch nat wordt, dan is het het beste deze zo snel mogelijk te vervangen door droge varianten of zo snel mogelijk uit de koude naar een matig warme omgeving te gaan. Er bestaat speciale thermokleding die de warmte extra goed vast houdt.
- geen knellende kledingstukken-
Ook is het belangrijk dat de kledingstukken zoals sokken en schoenen niet knellen. Afknellen van lichaamsdelen belemmerd juist de bloeddoorstroming waardoor de klachten zullen toenemen.
-bewegen-
Stil zitten of staan in de koude maakt dat het bloed minder goed doorstroomt. Door in beweging te blijven wordt de doorstroming van bloed verbeterd waardoor minder snel klachten zullen ontstaan. Regelmatig bewegen helpt ook om de bloedvaten te trainen om te reageren op meer of minder bloeddoorstroming.
-geleidelijk aan opwarmen-
Ook is het belangrijk om niet de koude voeten of handen op te warmen aan een hete kachel of verwarming, maar de koude handen en voeten geleidelijk aan op te warmen.
-wisselbaden-
Door voor de winterperiode de voeten en de handen al te laten oefenen met overgang van koude naar warmte kunnen de bloedvaten met behulp van wisselbaden met warm en koud water een beetje getraind worden, waardoor ze sneller op de overgang van warmte naar koude zullen reageren. Het is belangrijk om dit geleidelijk te doen en in het begin weinig verschil in temperatuur tussen het koude en warme bad te maken. Wanneer ineens geoefend wordt met grote verschillen tussen het warme en het koude water, dan kunnen juist wintertenen ontstaan.
Het beste is de voeten eerst 3 minuten in warm water te houden, dan 1 minuut in koud water en vervolgens weer 3 minuten in warm water. Dit zo enkele weken achter elkaar herhalen.
- Massage-
Regelmatige massage van de benen kan helpen om de bloeddoorstroming in de benen te verbeteren. Dit moet dus gedaan worden voordat het winter wordt.
- extreme koude vermijden-
Wanneer het erg koud is buiten, dan kunnen mensen die een ernstige vorm van wintertenen hebben vaak beter binnen blijven.
Behandeling klachten
Wanneer toch wintertenen zijn ontstaan, dan is het nuttig om te kijken of bovenstaande maatregelen toch toegepast kunnen worden of juist verbeterd kunnen worden om verergering van de klachten te voorkomen.
Geleidelijk aan opwarmen
Het is belangrijk om pijnlijke tenen of vingers niet te snel te gaan opwarmen bij een kachel of een verwarming. Dit maakt de klachten alleen maar erger. Langzaam opwarmen is het beste. Eventueel kan iemand met normale handtemperatuur de tenen van iemand met wintertenen tussen de handen nemen en ze daardoor geleidelijk aan te laten opwarmen.
Niet krabben of wrijven
De huid van de wintertenen kan gemakkelijk kapot gaan wanneer kinderen of volwassenen gaan krabben of wrijven over de wintertenen. Hierdoor kunnen wondjes ontstaan van de huid, die door de slechte doorbloeding moeilijk genezen. Er kan dan gemakkelijk een infectie met een bacterie ontstaan aan de tenen waardoor nog meer klachten ontstaan.
Paracetamol
Wanneer een kind of een volwassene veel last heeft van wintertenen kan een paracetamol helpen om de pijnklachten te verminderen.
Crèmes
De pijnlijke tenen kunnen worden ingesmeerd met capsicum crème 0,075% die via de apotheek kan worden verkregen zonder recept. Deze crème wordt niet vergoed door de verzekering. Deze crème kan door doorbloeding van de kleine bloedvaten in de tenen verbeteren. Ook spierverwarmende crèmes (met glycosalicaat of methylnicodaat) die verkrijgbaar zijn bij de drogist kunnen helpen.
Medicijnen
Volwassenen die veel last hebben van wintertenen kunnen behandeld worden met het medicijn nifedipine retard. Dit medicijn zorgt er voor dat de bloedvaten meer open komen te staan, waardoor de bloeddoorstroming gemakkelijker verloopt. Dit medicijn heeft ook bijwerkingen, daarom zal het niet snel ingezet worden bij volwassenen. Andere medicijnen die bij volwassenen in ernstige situaties wel gebruikt worden zijn diltiazem, prazosine en pentoxyfilline.
Onderliggende aandoening behandelen
Wanneer er sprake is van een onderliggende aandoening als oorzaak van het ontstaan van wintertenen, dan kan behandelen van deze onderliggende aandoening helpen om minder last te hebben van wintertenen.
Contact met andere ouders
Door middel van een oproepje op het forum van deze site kunt u proberen in contact te komen met andere kinderen en hun ouders/verzorgers die ook te maken hebben met wintertenen.
Wat is de prognose van wintertenen?
Blijvend problemen
Vaak blijven mensen die een keer wintertenen hebben gehad, gevoelig om opnieuw wintertenen te krijgen. Het is daarom goed zodra de buitentemperatuur daalt meteen de bovengenoemde voorzorgsmaatregelen toe te passen.
Niet gaan roken
Roken verslechterd de doorstroming van de bloedvaten. Het is dus erg belangrijk dat jongeren op volwassen leeftijd niet beginnen met roken.
Levensverwachting
De levensverwachting van mensen met wintertenen is door de wintertenen zelf niet anders die van mensen zonder wintertenen.
Hebben broertjes en zusjes ook een verhoogde kans om ook wintertenen te krijgen?
Bij het ontstaan van wintertenen spelen erfelijke factoren een rol. Broertjes en zusjes hebben dus een verhoogde kans om ook last te krijgen van wintertenen.
Wilt u dit document printen dan kunt u hier een pdf-versie downloaden.
Wilt u ook uw verhaal kwijt, dat kan: verhalen kunnen gemaild worden via info@kinderneurologie.eu en zullen daarna zo spoedig mogelijk op de site worden geplaatst. Voor meer informatie zie hier.
Referenties
Laatst bijgewerkt: 23 januari 2016
Auteur: JH Schieving
Auteur: JH Schieving
Heeft uw kind nog andere symptomen, laat het ons weten.